ખાિ કરીને િનતાના મનોરાંિન માટે િનાિિામાાં આિેલ, નૃત્ય, િાંગીત અને અબભનયન ાં મ ખ્ય વમશ્રણ, લિણી એ એક પફોવમિંગ આટગ ફોમગ છે જે મધ્યર્ ગીન િમયથી મહારાષ્ટ્રની ગ્રામીણ િાંસ્કૃવતનો એક ભાગ છે. શરૂઆતમાાં યોદ્ાઓના મનોરાંિન માટે, લડાઈનો થાક દૂર રાખિા માટે િૈવનકોની છાિણીઓમાાં લિની કરિામાાં આિતી હતી. આ ઉપરાાંત ગ્રામીણ મહારાષ્ટ્રમાાં િાવષિક ઉત્િિોમાાં વનયવમતપણે લાિબણ ભિિાતી હતી. યાત્રાઓને ધાવમિક સ્િભાિ ઉપરાાંત િનતા માટે તણાિ-મ તત માંડળો તરીકે ઓળખાિી શકાય. ઉપલબ્ધ િૌથી જૂની લિણી ૧૬મી િદીની છે અને તે િીરશૈિ િાંત મન્મથ સ્િામી દ્વારા લખિામાાં આિી હતી . આ લાિણી ધાવમિક છે અને િતારા જિલ્લાના કરાડમાાં વશલાહારોની ક લદેિતા મહાલક્ષ્મી કેિી રીતે પ્રગટ થઈ તેન ાં િણગન છે .

૧૮મી િદીના અંતથી ૧૯મી િદીની શરૂઆતમાાં પછીના પેશાિના શાિન દરવમયાન વિકિાિિામાાં આિી હતી . શાહીર રામિોષી , હોનાજી િાલા, પરશરામ, િગનભાઈ, અનાંત ફાાંડી અને પ્રભાકર એ તે િમયના લિણીના કેટલાક પ્રવિદ્ ઘાતાાંક છે . શાહીર રામિોશીએ મરાઠી તેમિ િાંસ્કૃતમાાં લાિણીઓ લખી હતી . શાહીરના પટ્ટે િાપ રાિ, હૈિતી , લહારી હૈદર એ કેટલાક નામો છે જેમણે બબ્રરટશ કાળ દરવમયાન રાિ કર્ ું હત ાં. આધ વનક િમાનાએ જી.ડી. માડગ લકર, િગદીશ ખેબ ડકર, પી. િાિલારામ િગેરે જેિા ઉિમ કવિઓ તૈયાર કયાગ. લિની મૂળભૂત રીતે પ ર ષો અને સ્ત્રીઓ િચ્ચેના િાંિાંધો વિશેની િાતાગઓ િાથે િહેિાર કરે છે. ગોવપકા અને કૃષ્ટ્ણની િાતાગઓ ઘણી િધી લિણીઓમાાં પ નરાિવતિત રીતે દેખાય છે . શાહીરો અને કવિઓએ તેમના ગીતોની પ્રસ્ત વતમાાં શૃાંગારરકતાના વિવિધ પાિાઓ િાથે વ્યિહાર કયો છે. શૃાંગારરક વિષયો ઉપરાાંત પૌરાબણક કથાઓ, આધ્યાજત્મકતા અને અન્ય બ્ર���ાાંડને પણ કવિઓ દ્વારા વ્યાપકપણે પૂરી પાડિામાાં આિી છે. ઢોલકી, હલગી, ટ નટ ની, ઝાાંઝ જેિા િાંગીતનાાં િાધનો ગાયકો અને કલાકારો િાથે છે. અપિાદ છે િેઠકીચી લાિણી જે ઘરની અંદર અને પિાંદગીના પ્રેિકોને પૂરી કરિા માટે કરિામાાં આિે છે. ત્રણ મૂળભૂત સ્િરૂપોમાાં િગીકૃત કરી શકાય છે જેમ કે શારહરી લાિણી એક શાહીર દ્વારા ભિિિામાાં આિે છે અને તેની િાથે િમૂહગીત હોય છે અને તે કાવ્યાત્મક િાતાગ-કથન સ્િરૂપમાાં હોય છે. , મરહલા ગાયકો અને નતગકો દ્વારા તિલા, િારાંગી, હામોવનયમ િગેરે જેિા િાંગીતનાાં િાધનો િાથે િેઠકીચી લિની રજૂ કરિામાાં આિે છે. ફડાચી લિની એ એક િમૂહ પ્રદશગન છે, જે ગીતો ઉપરાાંત નૃત્ય, િાંિાદો અને

અબભનયન ાં વમશ્રણ છે. િાલેઘાટી, છક્કડ, િિાલ-િિાિ અને ચૌકા એ ફદાચી લિનીના ચાર અલગ-અલગ પ્રકાર છે . લાિણીએ થોડા િમય પછી તેનામાાં રહેલી અવતશય અશ્લીલતાને કારણે વશબિત િગગમાાં તેની ચમક અને લોકવપ્રયતા ગ માિી દીધી હતી. ત્યારથી, મહારાષ્ટ્ર િરકાર અભણ કલાકારો માટે પરરિાંિાદો અને માંડળોન ાં આયોિન કરીને આ પફોવમિંગ આટગ ફોમગના સ િણગ ર્ ગને પાછો લાિિા માટે નક્કર પ્રયાિો કરી રહી છે. મહારાષ્ટ્ર િરકાર પણ લાિણીના પરાંપરાગત સ્િરૂપને અપનાિી રહેલા લાિણી કલાકારોન ાં િન્માન કરી રહી છે

જિલ્લાઓ/ પ્રદેશ

મહારાષ્ટ્ર, ભારત.

િાાંસ્કૃવતક મહત્િ

ખાિ કરીને િનતાના મનોરાંિન માટે િનાિિામાાં આિેલ, નૃત્ય, િાંગીત અને અબભનયન ાં મ ખ્ય વમશ્રણ, લિણી એ એક પફોવમિંગ આટગ

ફોમગ છે જે મધ્યર્ ગીન િમયથી મહારાષ્ટ્રની ગ્રામીણ િાંસ્કૃવતનો એક ભાગ છે.