પૈઠાણી

Districts / Region

પૈઠાણીનુાં નામ ઔરાંગાબાદ જિલ્લાના પૈઠાણ શહેર પરથી પડ્ુાં છે. હવે િેનુાં ઉત્પાદન કેન્િ નાતસક જિલ્લાના યેઓલા ખાિે તશફ્ટ કરવામાાં આવ્યુાં છે.

Unique Features

પૈઠાણ મૌયભ સામ્રાજ્યના પિન પછી સાડા િાર સદીઓથી વધુ સમય સધુ ી દ્વીપકલ્પીય ર્ારિ પર શાસન કરનાર પ્રખ્યાિ સાિવાહન વ ાંશની રાિધાની હિી. પૈઠાણી નામ પૈઠાણ પરથી ઉિરી આવ્યુાં છેઅનેિેસમદ્ધૃ તસલ્ક સાડી પર અનોખા મોદટફના ઝરી વકભ માટે પ્રખ્યાિ છે. પૈઠાણીનો રાંગ મોટાર્ાગેઊંડો હોય છેઅનેિેમાાં સરળ િળક દફતનશ હોય છે. પાદર િરીકે ઓળખાિી સાડીના એક છેડામાાં ઝરી વકભ છેઅનેબ ાંનેદકનારીઓ અથવા કાથ ફૂલોની પેટનભ ધરાવે છે. આ પેટનભની તવતશષ્ટ્ટિા એ છે કે િેઓ બ ાંને બાજુથી સમાન દેખાય છે. પૈઠાણી સામાન્ય રીિેમહારાષ્ટ્રીયન પરાંપરામાાં લગ્ન સાથેસ ાંકળાયેલી છે.
પારાંપદરક પૈઠાણી ૯ ગિ લાાંબી અને૨.૫ ગિ પહોળી છે જેમાાં પાદર અનેકાઠ પર ફૂલો અનેપશુઅનેપક્ષીઓની રિનાઓ છે.  િેનુાં વિન ૩.૩ દકગ્રા સધુ ી છે. અનેિેને૨૫૦ ગ્રામ િાાંદી અને૧૭ ગ્રામ સધુ ી સોનાની િરૂર પડે છે. ગણુ વત્તાની તવતવધિાઓ બારમાસી, ચડુામણી, એકવીસમાસી િરીકેઓળખાય છેઅનેદકિંમિ આ તવતવધિાઓ પર આધાદરિ છે. એવા શાહી રેકોર્ડભસ છેજેમાાં 130 ન ાંબરના તસલ્ક સાથેિટ્ટીસમાસી પૈઠાની વણાટનો ઉલ્લેખ છેજે ખ ૂબ િ ઉચ્િ ગણુ વત્તા દશાભવેછે.
પૈઠાણીના પાદરનેઅસાવલી, બ ાંગડી, મોર, અિોટી અનેકાાંકરી જેવા અથભપ ૂણભ નામોથી ઓળખવામાાં આવે છે. ઉચ્િ-ગણુ વત્તાવાળા તસલ્કનો ઉપયોગ કરીનેહાથવણાટની પેટનભ મીનાકારીના નામથી ઓળખાય છે. લીલો, પીળો, લાલ અનેરાખોડી રાંગ જેવા કે નારાંગી, દફગ જેવા રાંગોનો ઉપયોગ સામાન્ય રીિેપૈઠાણીના તનમાભણમાાં થાય છેઅનેવનસ્પતિ રાંગોનો ઉપયોગ કરીનેબનાવવામાાં આવેછે.પૈઠાણી બનાવવામાાં સામાન્ય રીિેએકવીસ દદવસનો સમય લાગેછે અનેિેસો વષભ સધુ ી િાલવાનો દાવો કરે છે. પાદરનેબનાવવામાાં લગર્ગ એક અઠવાદડયા લાગે છે. પૈઠાણીના તનમાભણમાાં ઘણા કારીગરો સામેલ છે. સવુ ણભકારો સોના અનેિાાંદી પર પ્રદિયા કરે છે અને િેને િમકદાર બારીક દોરામાાં ફેરવે છે. વાટાવે નામથી ઓળખાિા એક કારીગર દોરાને બોબીન પર ફેરવે છે અને િેને વણકરને આપે છે. રેશમના દોરાને વણાટ-િૈયાર બનાવવાની પ્રદિયામાાં સ ાંપ ૂણભ ધીરિ અનેખ ાંિની િરૂર પડે છે કારણ કે િેની અનન્ય ગણુ વત્તા જાળવવા માટે િેને સ ાંખ્યાબ ાંધ પગલાઓમાાંથી પસાર થવુાં પડેછે.
કદાિ ૧૭મી સદીમાાં પૈઠાણીના ઉત્પાદનનો આધાર નાસીક જિલ્લાના બાલેવાડીમાાં તશફ્ટ થયો છે. મરાઠા લેફ્ટનન્ટ દ્વારા પૈઠાણના કેટલાક અત્ય ાંિ કુશળ વણકરોને યેઓલા લાવવામાાં આવ્યા હિા. પેશવા શાસન દરતમયાન પૈઠાણીની લોકતપ્રયિા િરમસીમાએ પહોંિી હિી. ૨૦મી સદીના પ્રથમ દાયકા સધુ ી પરાંપરાગિ દડઝાઇન અને વગભ પ્રિચલિ હિા પરાંતુ લોકોની કસોટીમાાં થિા ફેરફારોને કારણે એકાંદર દડઝાઇન અને પેટનભમાાં પદરવિભન આવ્ય. ુાં ઉત્પાદનમાાં સામેલ કાંટાળાિનક પ્રદિયાઓને લીધે, પૈઠાણીની દકિંમિ પણ વધુહિી અનેયાાંતત્રક શોધની રજૂઆિ સાથેસસ્િી આવતૃત્તઓ બજારમાાં છલકાવા લાગી છેઅનેપદરણામે આ એક સમયના પ્રખ્યાિ સાસ્ાં કૃતિક પ્રિીકનુાં પિન થયુાં છે.મહારાષ્ટ્ર સરકારની તવતવધ યોિનાઓ દ્વારા, રાજ્યની રિના પછી, આ પ્રાિીન કલાનેટેકો આપવા માટેના સયાં ક્ુિ પ્રયાસો ફળ આપવા લાગ્યા છે.