મહારાષ્ટ્રમાાં ભીલ અને ગોંડ તરીકે ઓળખાતી જાવતઓના િે આરદિાિી િાંશીય જૂથો છે. આ િાંશીય જૂથોમાાં તેમની અંદર ઘણી જાવતઓનો િમાિેશ થાય છે. પવિમ મહારાષ્ટ્રમાાં આરદિાિી જૂથો મ ખ્યત્િે કોંકણના ખાનદેશ અને પાલઘર જિલ્લામાાં નાંદ રિાર અને આિપાિના વિસ્તારોમાાં કેક્ન્દ્રત છે. જ્યારે પૂિગ મહારાષ્ટ્રમાાં આરદિાિીઓ મધ્ય ભારતીય આરદિાિી પટ્ટામાાં છે, જે મ ખ્યત્િે ચાંદ્રપ ર, વિદભગ, ગોંરદયા અને મહારાષ્ટ્રના અન્ય જિલ્લાઓમાાં કેક્ન્દ્રત છે. િારલી, ધેડા, દ િાલા, કોંકણા, મહાદેિ કોળી અને અન્ય એ ભીલ જૂથની નોંધપાત્ર જાવતઓ છે અને પવિમ મહારાષ્ટ્રમાાં િોિા મળે છે. ગોંડ અને પ્રધાનના વિવિધ પેટાજૂથો, કોલમ એ વિદભગમાાં ગોંડ જૂથોન ાં પ્રવતવનવધત્િ કરતી કેટલીક જાવતઓ છે.
આ આરદિાિીઓની આજીવિકા િાંપૂણગપણે િન પેદાશો પર આધારરત છે. તેમનો િમાિ િમયાાંતરે અનોખી રીતે વિકવિત થયો છે. તેમની પાિે અન િરિા માટે તેમના પોતાના નીવતશાસ્ત્ર અને િામાજિક ધોરણો છે.

જિલ્લાઓ/ પ્રદેશ

િમગ્ર મહારાષ્ટ્રમાાં ઘણી જાવતઓ િોઈ શકાય છે, મહારાષ્ટ્રમાાં પાલઘર અને ગઢબચરોલી જેિા આરદિાિી જિલ્લાઓ છે. ઉિર કોંકણ, ખાાંડેહ અને વિદભગમાાં આરદિાિી પટ્ટાઓ આરદિાિી િાંસ્કૃવત માટે જાણીતા છે.

િાાંસ્કૃવતક મહત્િ

આ જાવતઓ આરદમ વનિાગહ અને મિબૂત િાાંસ્કૃવતક ઓળખ ધરાિે છે. િારલી જેિી આરદિાિીઓ પેઇક્ન્ટિંગ્િના રૂપમાાં ખૂિ િ િરળ અને િૌંદયગલિી રીતે આકષગક કલા પ્રદવશિત કરે છે જ્યારે ગોન્્િ તેમની આયનગ સ્મેક્લ્ટિંગમાાં તેમની ક શળતા દશાગિે છે જે તેઓએ િદીઓના િમયગાળામાાં પ્રાપ્ત કરી છે. આ આરદિાિીઓ આવથિક રીતે પછાત હોિા છતાાં, િાાંસ્કૃવતક રીતે તેઓએ મહારાષ્ટ્રની િાંસ્કૃવતમાાં પોતાની ઓળખ િનાિી છે. રિોઈની િરળ િાનગીઓ અને િન ઉત્પાદનો પર આધારરત તેમન ાં અનોખ ાં ભોિન અને જીિનશૈલી તેમની ઓળખ િની ગઈ છે. રાિ ગોંડ અને મહાદેિ કોળી જેિી કેટલીક જાવતઓએ મહારાષ્ટ્રના ઈવતહાિમાાં રાજાઓ તરીકે શાિન કર્ ું છે અને કળા અને વશિણના
આશ્રયના સ્િરૂપમાાં તેમિ સ્મારક સ્થાપત્યની રચના કરીને નોંધપાત્ર યોગદાન આપ્ર્ ાં છે. આરદિાિી ધમગમાાં મૂળભૂત ઘટક તરીકે પ્રકૃવત પૂજા છે. તેઓ દેિીકૃત ક દરતી તત્િો અને શસ્તતઓની પૂજા કરે છે. પૂિગિોની પૂજા એ તેમની માન્યતા પ્રણાલીની અન્ય વિવશષ્ટ્ટ વિશેષતા છે. તેમની મૌબખક પરાંપરા અને પૌરાબણક કથાઓમાાં મ ખ્ય ધારાની ધાવમિક પરાંપરાઓ અને સ્િદેશી આરદિાિી તત્િોન ાં અનોખ ાં વમશ્રણ છે. આ તમામ િામાજિક-આવથિક અને ધાવમિક પાિાઓ કલા અને સ્થાપત્યના સ્િરૂપમાાં અનન્ય અબભવ્યસ્તતમાાં પરરણપયા છે. આરદિાિી તહેિારોએ િાાંસ્કૃવતક પયગટનમાાં પોતાની હાિરી િનાિી છે. દશેરાની ઉિિણી, માસ્ક નૃત્યો અને આરદિાિી નૃત્યો તેમના અનન્ય અમૂતગ િાાંસ્કૃવતક િારિાનો એક ભાગ છે. આરદિાિી િાંસ્કૃવતની આ વિવશષ્ટ્ટ વિશેષતાઓને લીધે, મહારાષ્ટ્ર િાાંસ્કૃવતક પયગટનના અિકાશ હેઠળ આરદિાિી પ્રિાિન માટે વિવશષ્ટ્ટ સ્થાન ધરાિે છે.