मुरुड-जंजिरा हा चारी बाजूंनी अरबी समुद्रने घेरलेला सुप्रसिद्ध सागरी किल्ला आहे. अनेकांनी जंजिरा जिंकण्याचा खूप प्रयत्‍न केला पण सगळेच जण ह्यात अयशस्वी राहिले. अशा प्रकारे मुरुड जंजिरा किल्ला अंजिक्य राहिला. ब्रिटिशांच्या स्वायत्ततेनंतर हा किल्ला भारतीय प्रदेशाकडे सुपूर्द झाला.

जिल्हा रायगड, महाराष्ट्र, भारत.

राजापुरी नदीच्या मुखावर जंजिरा किल्ल्याचे बलाढ्य बेट आहे. अरबी समुद्र व्यापाराच्या संपूर्ण अस्तित्वामध्ये या उत्साही बेटाने महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली आहे

मच्छीमार समुदायाचे प्रमुख राजा रामराव पाटील यांनी आपल्या स्थानिक समुदायाची स्थापना या बेटावर प्रथम आपल्या लोकांना अतिरेक्यांपासून वाचवण्यासाठी केली. हा किल्ला बांधणारा व्यक्ती म्हणून तो स्वीकारला जातो. राजा रामराव पाटील सुलतानच्या आदेशाचे पालन करणार नाहीत म्हणून अहमदनगर सल्तनतच्या सुलतानाने पीराम खानला या किल्ल्यावर हल्ला करण्यासाठी पाठवले. पिराम खान व्यापारी म्हणून आपल्या सैनिकांसह बॅरेलमध्ये आला आणि किल्ला ताब्यात घेतला.

छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या अतुलनीय मराठा सेनानींनी किल्ल्याच्या 12 मीटर उंच दुभाजकांवर चढण्याचा प्रयत्न केला, तरीही ते यशस्वी होऊ शकले नाहीत. इतर अनेक परदेशी स्वदेशी, तसेच परदेशी शासकांनी हा सागरी किल्ला काबीज करण्याचा प्रयत्न केला पण अपयशी ठरले. युरोपीयन नौदल देखील या पोस्टवर मात करू शकले नाही.

हा किल्ला विशेषतः सिद्दींसाठी प्रसिद्ध आहे. त्यांना रोजच्या भाषेत हबशी म्हणतात. मूळचे आफ्रिकेतील, सिद्दी मध्ययुगीन काळात लढाऊ, गुलाम आणि व्यापारी म्हणून भारतात आले होते. त्यांनी सुरवातीपासून आपले साम्राज्य उभे केले आणि नंतर महाराष्ट्राच्या किनारपट्टीच्या महत्त्वपूर्ण भागाचे प्रभारी होते. समुद्रातील त्यांच्या क्रियाकलापांना मर्यादित करण्यासाठी मराठा शासकांनी पद्मदुर्गा, खांदेरी, उंदेरी इत्यादी समुद्री किल्ल्यांच्या बांधणीचा विचार केला. तो त्यांच्या शक्तीचा केंद्रबिंदू होता.

किल्ल्यामध्ये आज शाही घरांच्या अवशेषांसह असंख्य संरचनात्मक तुकडे आहेत. या बेटावर गोड पाण्याचे दोन प्रचंड तलाव आहेत. समुद्रापासून थेट उंच जाणाऱ्या बऱ्याच जाड भिंती या लष्करीदृष्ट्या मजबूत बनवतात. गडावर जाण्यासाठी एकच प्रवेशद्वार आहे.

मुरुड जंजिराचा हा एक जलदुर्ग असून चारी बाजूंनी अरबी समुद्राने घेरलेला आहे.

ह्या प्रदेशातील प्रमुख हवामान म्हणजे पावसाळा. हे ठिकाण कोकण पट्ट्यात असल्या कारणाने इथे उच्च पावसाळा (सुमारे २५०० मिमी ते ४५०० मिमी) पर्यंत अनुभवला जातो आणि हवामान दमट आणि उबदार राहते. या मौसमात तापमान ३० अंश सेल्सिअस पर्यंत पोहोचते.

इथले उन्हाळ्यातील वातावरण उष्ण आणि दमट असते आणि तापमान ४० अंश सेल्सिअस पर्यंत पोहोचते.

हिवाळ्यात तुलनेने सौम्य हवामान असते (सुमारे २८ अंश सेल्सिअस) आणि हवामान थंड आणि कोरडे राहते.

इथे येणाऱ्या पर्यटकांना या किल्ल्यावर अनेक गोष्टी पाहायला मिळतात. सिद्दी सुरुलखानच्या उदात्त महालाच्या अवशेषांमध्ये पाच मजली इमारत, तीन विशाल तोफा (कलाल बांगडी, चियावरी आणि लांडा कासम) आणि इतर ३५ हून अधिक तोफांचा समावेश आहे. या तोफांमध्ये विशेष मोठी आणि लांब पल्ल्याची कलाल बांगडी ही तोफ होती. येथील संगमरवरी पट्ट्यावर अरबी शिलालेख 'योहर' आढळून येते ज्याचा अर्थ म्हणजे ११११ एच.(ए.डी.अन्नो डोमिनि १६९४) चा काळ असा मानला गेलाय. येथे दोन ताज्या पाण्याच्या टाक्या, चोर दरवाजा इत्यादी गोष्टी आहेत . संभाजी महाराजांनी जंजिरा पासून काही अंतरावर पद्मदुर्ग नावाचा मजबूत किल्ला उभारला होता. पर्यटकांना जंजिरा किल्ल्यात येण्या साठी खास फेरी बोटी उपलब्ध आहेत.

मुरुड जंजिरा जवळ अनेक पर्यटन स्थळे आहेत:

● पद्मदुर्ग किल्ला (५ किमी)

● दत्त मंदिर (६. २ किमी)

 खोकरी थडगे (१. ७ किमी)

● जंजिरा बीच (०. ७किमी)

● मुरुड बीच (५ किमी)

खार आंबोली धरण (५. ७ किमी)

सिद्धी पॅलेस मुरुड-जंजिरा (५. ७ किमी)

जवळचे विमानतळ: छत्रपती शिवाजी महाराज आंतरराष्ट्रीय विमानतळ जे इथून (१५६ किमी) अंतरावर आहे.

जवळचे रेल्वे स्थानक: रोहा रेल्वे स्थानक जे इथून  (४०. ३ किमी) अंतरावर आहे.

जर तुम्ही मुंबईहुन जल मार्गाने प्रवास करत असाल तर गेट वे ऑफ इंडिया ते राजापुरी पर्यंत फेरी बोटस उपलब्ध आहेत.

जिरा हे महाराष्ट्राच्या सागरी किनारपट्टीवर असल्या कारणाने इथे तुम्हाला उत्तम समुद्री व्यंजनांचा आस्वाद घेता येतो.

ह्या परिसरात राहण्याच्या विविध सुविधा उपलब्ध आहेत. इथे जवळपास तुम्हाला राहण्याची आणि खाण्यापिण्यासाठी होम स्टे, कॉटेज इत्यादी अनेक सोयी उपलब्ध आहेत.

इथून सुमारे ५. २ किमी अंतरावर ग्रामीण रुग्णालय उपलब्ध आहे.

मुरुड पोलीस स्टेशन किल्ल्यापासून (५. ४ किमी) अंतरावर आहे.

MTDC चे जवळचे रिसॉर्ट हरिहरेश्वर ला आहे जे येथून ५५. ४ किमी अंतरावर आहे. 

पर्यटक ऑक्टोबर ते मार्च महिन्यात ह्या किल्ल्याला भेट देऊ शकतात. ह्या महिन्यात इथलं हवामान एकदम आरामदायी मानल जातं.

किल्ल्याचा चहू बाजूंनी समुद्र असल्या कारणाने सुरक्षेच्या दृष्टीने पावसाळ्यात किल्ल्यात जाण्यास मनाई आहे.

जंजिरा किल्ला पाहण्याची वेळ सकाळी ७:00 ते संध्याकाळी ६:३० पर्यंत आहे.

जंजिरा किल्ल्यावर जाण्यासाठी मुरुड चा समुद्र किनाऱ्यापासून फेरी बोट उपलब्ध आहेत.

बोटीच्या आकारानुसार फेरी बोटीच्या तिकिटाचे दर रुपये ५० पासून ते रुपये ३०० पर्यंत असू शकतात.

संपूर्ण जंजिरा किल्ला पाहण्यासाठी तुम्हाला अंदाजे १ ते २ तास लागतील.

इंग्रजी, हिंदी, मराठी.

.