3-4 ओळींमध्ये पर्यटकांचे गंतव्यस्थान / ठिकाणाचे नाव आणि ठिकाणाविषयीचे थोडक्यात वर्णन

लोहगड किल्ला महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील मावळ तालुक्यात आहे. लोणावळा आणि खंडाळा या लोकप्रिय असलेल्या हिल स्टेशन जवळ हा एक डोंगरी किल्ला आहे. हा महाराष्ट्रातील सर्वाधिक भेट दिलेल्या किल्ल्यांपैकी एक आहे. लोहगड किल्ल्याची उंची समुद्रसपाटीपासून सुमारे ३६०८ फूट आहे आणि ट्रेकिंगमध्ये नवशिक्यांच्या श्रेणीत येतो.

जिल्हे/प्रदेश
पुणे जिल्हा, महाराष्ट्र, भारत.

इतिहास

लोहगड किल्ला हा अति मजबूत, बुलंद आणि दुर्जेय आहे. किनारपट्टी बंदरांना व्यापारी केंद्रांशी जोडणाऱ्या प्राचीन मार्गाकडे दुर्लक्ष करून लोहगडची टेकडी त्याची उपस्थिती दर्शवते. ह्या ठिकाणी ६०० वर्षांच्या कालावधीत असंख्य बांधकामे बांधली गेली आहेत, ज्याचे अवशेष अजूनही किल्ल्यावर पाहिले जाऊ शकतात. येथे तलाव, मंदिरे, गुहा, गडाचे संरक्षणात्मक ठिकाणं, तटबंदीच्या भिंती आणि संरक्षित प्रवेशद्वार आहेत. मराठ्यांच्या इतिहासात ह्या किल्ल्याची महत्वाची भूमिका मानली गेली आहे.

लोहगड किल्ल्याच्या बांधकामाची तारीख बरीच अनिश्चित आहे परंतु अंदाजे ६०० वर्षे जुनी असल्याचे मानले जाते. १४८९ मध्ये मलिक निजाम शाह ने अहमदनगरच्या निजामशाहीची स्थापना केली. आपल्या कारकीर्दीचा विस्तार करण्यासाठी त्याने पुणे विभागातील अनेक किल्ले जिंकले. लोहगड किल्ला हा या किल्ल्यांपैकी एक आहे जो निजामाने आपल्या ताब्यात घेतला. बुरहान निजाम शाह दुसरा १५६४ साली येथे बंदिस्त असल्याचे मानले जाते. निजामशाहीच्या पतनानंतर किल्ला विजापूर सल्तनतच्या अधिपत्याखाली आला. १६४८ साली छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हा किल्ला जिंकला. १६६५ मध्ये पुरंदरच्या तहानुसार लोहगड आणि इतर काही किल्ले मोगलांना देण्यात आले. १६७० मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी ते परत मिळवले आणि सुरतच्या लुटीतून गोळा केलेली लूट साठवण्यासाठी वापरली गेली. १७१३ मध्ये ईस्ट इंडिया कंपनीने किल्ला कान्होजी आंग्रे यांच्याकडे सोपवला. १७२० मध्ये लोहगड किल्ला पेशव्यांच्या ताब्यात गेला (बालाजी विश्वनाथ). १७७० मध्ये नाना फडणवीस यांनी ह्या किल्ल्याचा पदभार स्वीकारला, ज्यांनी १७८९ मध्ये या किल्ल्याच्या पुनर्बांधणीचा आदेश दिला. शिवाय, त्याने काही पाण्याच्या टाक्या आणि अनेक विहिरी देखील बांधल्या. १८०२ मध्ये हा किल्ला बाजीराव II च्या ताब्यात आला. १८१८ मध्ये पेशव्यांनी हा किल्ला इंग्रजांच्या हाती दिल्यानंतर तो कर्नल प्रोथरच्या नियंत्रणाखाली आला. १८४५ पर्यंत ब्रिटिशांनी त्याचा वापर केला आणि नंतर ते निर्जन झाले.

भूगोल

लोहागड किल्ला पुणे जिल्ह्यातील मावळ तालुक्यात सह्याद्री पर्वत रांगांमध्ये पसरलेला आहे. लोहागड आणि विसापूर किल्ले जुळे किल्ले म्हणून ओळखले जातात. विसापूर किल्ला इथून १ किलोमीटर अंतरावर आहे आणि पर्वत रांगांनी विभागलेले आहे.

हवामान/वातावरण

या प्रदेशात वर्षभर उष्ण-आणि अर्ध-शुष्क हवामान असते आणि सरासरी तापमान १९-३३ अंश सेल्सिअस असते.

एप्रिल आणि मे हे सर्वात उष्ण महिने मानले गेलेत. कारण तेव्हा येथील तापमान ४१अंश सेल्सिअस पर्यंत पोहोचते.

हिवाळ्यात येथील वातावरण अत्यंत तीव्र असते आणि रात्री तापमान १० अंश सेल्सिअस इतके कमी होऊ शकते. दिवसाचे सरासरी तापमान सुमारे २६ अंश सेल्सिअस पर्यंत असते

प्रदेशात वार्षिक पाऊस सुमारे ७६३ मिमी इतका होतो.

करावयाच्या गोष्टी

आपण लोहगड किल्ल्याच्या पश्चिम दिशेला विंचू काटा (स्कॉर्पियन नेल) पॉइंटला भेट देऊ शकता जे पर्यटकांमध्ये प्रसिद्ध आकर्षण आहे.

लोहगड किल्ल्याला एकूण चार प्रवेशद्वार आहेत:

गणेश दरवाजा - ह्या ठिकाणी भिंतींच्या दोन्ही बाजूंनी श्री गणेशाच्या मूर्ती आहेत म्हणून याला गणेश दरवाजा असे नाव देण्यात आले आहे. दरवाजावर आतील बाजूस शिलालेख आहेत.
● नारायण दरवाजा - हा दरवाजा नाना फडणवीसांनी बांधला. नाना फडणवीसांनी ह्या किल्ल्याचा दुरुस्ती दरम्यान ह्या किल्ल्याचा काही भागांची पुनर्बांधणी केली.  त्याला लागून एक भुयार देखील आहे.
● महा दरवाजा - हा दरवाजा नाना फडणवीसांनीही सुरू केला होता.
● हनुमान दरवाजा - हा गडाचा मुख्य दरवाजा आहे. यावर हनुमानाची मूर्ती कोरली आहे. दरवाजाच्या बाजूला भिंतीवर कोरलेल्या भगवान हनुमानाच्या शिल्पामुळे ह्याला हनुमान दरवाजा असे नाव पडले.  हा दरवाजा किल्ल्याचे सर्वात जुने प्रवेशद्वार असल्याचे म्हटले जाते.

या सर्व प्रवेशदाराची सध्याची परिस्तिथी पाहता इतक्या वर्षांनंतरही ती एकदम उत्तम आणि अबाधित असल्याचे म्हटले जाते. डोंगराच्या पूर्वेकडील बाजूस एक खडकाळ गुहा आहे जिथे बाहेरील भिंतीवर एक शिलालेख आहे. किल्ल्यात नानांनी एक बाव आणि अनेक पाण्याच्या टाक्या बांधल्या. त्या सर्व पाण्याच्या टाक्यांपैकी सर्वात मोठी पाण्याची टाकी ‘बावनटकी’ म्हणून ओळखली जाते.  येथे एक कोठी बांधली आहे ज्याचे नाव लक्ष्मी कोठी आहे. किल्ल्याच्या टोकावर एक मंदिर आणि सूफी मुस्लिमांची एक सुद्धा कबर आहे.

लोहगड किल्ला हा अति मजबूत, बुलंद आणि दुर्जेय आहे विशेष म्हणजे ह्या किल्ल्याला संरक्षित दरवाजे आणि तटबंदी आहेत. डोंगर माथ्यावर एक विस्तीर्ण मोकळी जागा आहे जिथे वेगवेगळ्या कालखंडातील असंख्य रचना पाहायला मिळतात. गडावर अगदी सहज उपलब्ध होईल असा पाण्याचा व्यवस्थापन आहे. हा किल्ला लोहगड-विसापूर अशा जुळ्या किल्ल्यांपैकी एक आहे.

जवळचे पर्यटन स्थळ

विसापूर किल्ला इथून सुमारे १ किमी अंतरावर पर्वत रांगेने विभागलेला आहे.

भाजे लेणी इथून सुमारे ३. ४ किमी अंतरावर आहे.

दुधिवरे धबधबे इथून - १. ६ किमी अंतरावर आहे.

तुंग किल्ला आणि पवना नदी - ७. ४ किमी अंतरावर आहे.

रेल्वे, हवाई, रस्त्याने (ट्रेन, उड्डाण, बस) द्वारे पर्यटन स्थळास अंतर आणि आवश्यक वेळ लक्षात घेऊन प्रवास कसा करावा

मुंबई-पुणे द्रुतगती महामार्गाद्वारे असलेल्या दुधिवरे खिंड मार्गे लोहागड किल्ल्यात प्रवेश करता येतो. पुणे हुन इथे येण्यासाठी राज्य परिवहन चा बसेस शिवाजी नगर स्टेशन आणि पुणे स्टेशन वरून उपलब्ध आहेत.

तुम्ही रेल्वेने, जर पुण्याहून प्रवास करत असाल तर पुणे-लोणावळा लोकल ट्रेन ने मळवली रेल्वे स्थानकावर पर्यंत येऊ शकता. 

मुंबईहून येणारे पर्यटक लोणावळा स्थानकावर उतरून पुढे पुणे-लोणावळा लोकल ट्रेनने मळवली रेल्वे स्थानक पर्यंत प्रवास करू शकतात.

मळवली रेल्वे स्थानकापासून लोहगड किल्ल्याचा पायथ्यापर्यंत आणि पुढे लोहगडवाडी गावात जाण्या करिता लोकल कार्स आणि खाजगी वाहने भाड्याने उपलब्ध आहेत.

● इथे येण्यासाठी सर्वात जवळचे विमानतळ पुणे आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आहे जे ६६ किमी अंतरावर आहे.

विशेष खाद्यपदार्थ आणि हॉटेल

येथील जवळपास गावात तुम्हाला उत्तम जेवण्याची सोय उपलध होईल. खमंग आणि साधे खाद्य पदार्थ जसे झुणका भाकरी , ठेचा,

गरमागरम कांदा बटाटा भजी, लिंबू पाणी आणि चहाचा तुम्हाला आनंद लुटता येईल.  

जवळच्या निवास सुविधा आणि हॉटेल/हॉस्पिटल/पोस्ट ऑफिस/पोलीस स्टेशन

येथे राहण्यासाठी अनेक हॉटेल्स आणि रिसॉर्ट्स उपलब्ध आहेत.

 कुसगाव पोलीस स्टेशन इथून सुमारे १०. ९किमी अंतरावर आहे

डॉ. गिरवले हॉस्पिटल हे जवळचे हॉस्पिटल इथून ५. ९ किमी अंतरावर आहे

जवळचे एमटीडीसी रिझॉर्ट

MTDC चे सर्वात जवळचे रिसॉर्ट इथून ९. ७ किमी अंतरावर कार्ला येथे आहे. 

स्थळास भेटीचे नियम आणि वेळ, भेटण्यासाठीचा सर्वोत्तम महिना

लोहगड वरील उन्हाळ्यात हवामान खूप उष्ण आणि दमट असते. पर्यटक पावसाळ्यात इथल्या निसर्गरम्य सौंदर्याचे पुरेपूर आनंद घेऊ शकतात.

आल्हाददायक वातावरणाव्यतिरिक्त, पावसाळ्यात चहुबाजूने हिरवेगार आणि आजूबाजूला अनेक धबधब्यांसह एक विलोभनीय दृश्य अनुभवता येते. डिसेंबरपर्यंत हिवाळा इतर वेळेपेक्षा कमी आर्द्र असतो.

लोहगड किल्ला पाहण्याची वेळ सकाळी ९:०० ते सायंकाळी ६:३० पर्यंत आहे.

किल्ला पाहण्यासाठी कोणतेही प्रवेश शुल्क आकारले जात नाही.

परिसरात बोलली जाणारी भाषा

इंग्रजी, हिंदी, मराठी.