धाराशिव लेणी ह्या सात खडक कापून बनवलेल्या लेण्यांचा संग्रह आहे. त्या इसवी सनाच्या पाचव्या आणि सहाव्या शतकात कोरले गेल्या होत्या आणि त्या बौद्ध आणि जैन धर्मांसाठी प्रार्थनास्थळ म्हणून काम करतात.

जिल्हा/प्रदेश

उस्मानाबाद जिल्हा, महाराष्ट्र, भारत

इतिहास

उस्मानाबाद हे नावाप्रमाणेच जिल्ह्यातील एक आकर्षक शहर आहे. आधुनिक युगात पोहोचल्यानंतरही प्राचीन शहर आजही आपल्या ऐतिहासिक मुळांचा वापर करत आहे. या शहरावर निजाम, भोंसले, चालुक्य, राष्ट्रकूट आणि इतर अनेक शासकांचे राज्य होते. हा पूर्वीच्या मराठवाड्याचा एक भाग आहे. धाराशिव म्हणूनही ओळखले जाणारे, उस्मानाबाद त्याच्या प्राचीन भूतकाळाची साक्ष असून  ऐतिहासिक वास्तू, विविध समुदायांची धार्मिक तीर्थस्थाने येथे आहेत.
धाराशिव लेण्यांमध्ये बालाघाट पर्वतातील ७ गुहांचा समावेश आहे. १ ली गुहा ही कोणत्याही मूर्ती नसलेली एक छोटी मोकळी जागा आहे. लेणी २ मध्ये एक मध्यवर्ती हॉल आहे, ज्यामध्ये भिक्षूंच्या निवासासाठी १४ कक्ष आहेत आणि जैन देवतांच्या प्रतिमेसह गर्भगृह आहे. लेणी ३, ४ आणि ७ मध्ये कोणत्याही प्रतिमा किंवा कलाकृतींशिवाय लहान मोकळ्या जागा आहेत. लेणी ६ मध्ये एक तुटलेली मूर्ती आहे. काही तज्ञांच्या मते धाराशिव लेणी मुळात बौद्ध धर्मीय होती पण कालांतराने या लेण्यांचे जैन धर्माच्या स्मारकात रूपांतर झाले. याच्या शेजारी नंतरच्या काळातील लेणीही उत्खनन करण्यात आल्या आहेत. धाराशिवापासून १३ किमी अंतरावर बौद्ध कालखंडाशी संबंधित टेकडीमध्ये खोदलेल्या गुहा आहेत. ही लेणी इसवी सन सातव्या शतकाच्या मध्यातील आहेत.
शिल्पांतून डोक्यावरचा नागाचा फणा जैन तिथंकर पार्श्वनाथांचा आहे. तथापि, पीठावर त्यांच्या दरम्यान धर्मचक्र असलेली हरणाची आकृती दर्शवते की ते मूळ बौद्ध स्थळ होते. या लेण्यांजवळ, त्याच टेकडीवर काही जैन लेणी खोदण्यात आल्या, ज्यांना गुहा ५ आणि ६ म्हणून ओळखले जाते. या लेण्यांचा उल्लेख जैन प्राकृत ग्रंथ करकंदचारीयूमध्ये आढळतो. तगररापुरा (उस्मानाबादजवळील तेर गाव) येथील राजकुमार शिवाच्या पहिल्या काही गुहांमध्ये आलेल्या करकंदा राजाने हे उत्खनन केल्याचा उल्लेख त्यात आहे.
जैन संकुलाजवळ एक वेगळी गुहा आहे, ती अपूर्ण वाटते. गुहेच्या दर्शनी भागावर हिंदू ग्रंथ हरिवंशातील भागांचे चित्रण आहे जे गुहा हिंदू गुहा मंदिर असल्याचे दर्शवते. जैन गुंफा संकुलाच्या आवारात मध्ययुगीन तटबंदी असलेले चांगले जतन केलेले मंदिर दिसते.

भूगोल

धाराशिव लेणी बालाघाट पर्वतातील उस्मानाबाद शहरापासून ८ किमी अंतरावर आहेत.

हवामान

औरंगाबाद भागात उष्ण आणि कोरडे हवामान आहे. उन्हाळा , हिवाळा आणि मान्सूनपेक्षा अधिक तीव्र असतो, ज्याचे तापमान ४०.५ अंश सेल्सिअस पर्यंत असते.
हिवाळा सौम्य असतो आणि सरासरी तापमान २८-३० अंश सेल्सिअस पर्यंत बदलते.

मान्सून हंगामात अत्यंत हंगामी फरक असतो आणि औरंगाबादमध्ये वार्षिक पाऊस सुमारे ७२६ मिमी असतो.

येथे काय करावे

१.बौद्ध, जैन आणि हिंदू धर्माच्या ७ प्राचीन लेण्यांच्या मालिका, नेत्रदीपक धाराशिव लेण्यांना भेट द्या.

२. डोंगराच्या माथ्यावरून दिसणाऱ्या आश्चर्यकारक दृश्यांचे कौतुक करा

३. मध्ययुगीन मंदिराला भेट द्या

जवळची पर्यटन स्थळे

१. गरड गार्डन (५.७ किमी)

२. हातला देवी हिल स्टेशन (९ किमी)

३. रामलीगप्पालाम्चर सरकारी संग्रहालय (२५.९ किमी)

४. घाटशिल मंदिर (२.९. किमी)

५. आई येडेश्वरी मंदिर (३१.३ किमी)

६. जावळगाव डॅम (३७.६ किमी)

७. औसाफोर्ट (५९.७ किमी)

८. परंडाफोर्ट (७० किमी)

९. तेर येथील पुरातत्व स्थळ आणि संग्रहालय . 

१०. तुळजापूर मंदिर (२७.७ किमी)

विशेषखाद्य वैशिष्ट्य आणि हॉटेल

महाराष्ट्रीयन जेवण इथे प्रसिद्ध आहे.

जवळ उपलब्ध असलेली राहण्याची ठिकाणे,आणि हॉटेल, हॉस्पिटल, पोस्ट ऑफिस / पोलीस स्टेशन

उस्मानाबाद शहरातील अनेक स्थानिक रेस्टॉरंट्स

उस्मानाबाद शहरात अनेक हॉटेल्स

जवळचे पोस्ट ऑफिस: उस्मानाबाद मुख्य पोस्ट ऑफिस.

उस्मानाबाद शहरातील अनेक रुग्णालये

जवळचे पोलीस स्टेशन: उस्मानाबाद पोलीस स्टेशन

क्षेत्राला भेट देण्याचे नियम आणि वेळ,भेट देण्याचा सर्वोत्तम महिना

लेण्यांना भेट देण्याचा उत्तम काळ पावसाळ्यात असतो, कारण उन्हाळ्यानंतर तापमान थंड झाल्यामुळे स्थल-दृश्य हिरवे असते.

हिवाळा हा वादळी, थंड आणि आरामदायक हंगाम आहे.

पाणी आणि अन्न आणण्याची शिफारस केली जाते कारण ते लेण्यांजवळ उपलब्ध नाहीत परंतु शहरात उपलब्ध आहेत.

क्षेत्रात बोलल्या जाणाऱ्या भाषा

इंग्रजी, हिंदी, मराठी.