काही ठिकाणे त्यांच्या सुंदर लँडस्केपमुळे प्रसिद्ध होतात, तर काही इतिहासाशी संबंधित घटनांमुळे. शिवथर घळ येथे मात्र हे दोन्हींचे मिश्रण आहे. सुंदर मठ या नावानेही ओळखले जाणारे, भोर-महाड रस्त्यावरील सह्याद्रीतील वरंधा घाटात असलेल्या एका खडकाच्या आतील ही नयनरम्य गुहा आहे. येथेच प्रसिद्ध मराठी अध्यात्मिक व सामाजिक मार्गदर्शक-कवी समर्थ रामदास स्वामी यांनी सुमारे २२ वर्षे वास्तव्य केले आणि त्यांचे लेखक म्हणून काम करणारे त्यांचे अत्यंत निष्ठावान शिष्य कल्याण स्वामी यांच्या मदतीने 'दास बोध' या प्रसिद्ध ग्रंथाची निर्मिती केली. छत्रपती शिवाजी महाराजांना शिवथर घळ येथे प्रथमच समर्थ रामदासांची भेट झाली, असेही मानले जाते.

रायगड जिल्ह्यातील बारसगावजवळ महाडपासून सुमारे ३४ किलोमीटर अंतरावर शिवथर घळ हे ठिकाण आहे. सहज उपलब्ध असलेले ठिकाण असलेल्या या ठिकाणी मुंबई, पुणे, कल्याण येथून महाडला जाणाऱ्या राज्य परिवहनच्या बसेसची चांगलीच वर्दळ असते. शिवथर घळच्या पायथ्यापर्यंत खासगी वाहनेही चालविता येतात. मुंबईपासून शिवथर घळचे अंदाजे अंतर सुमारे २०० किलोमीटर आहे, तर पुण्यापासून ते केवळ ८९ किलोमीटर आहे.

शिवथर घळच्या परिसरात जावळीच्या प्रदेशात वसलेल्या घनदाट जंगलाचा समावेश आहे जो शिवाजीचे विरोधक म्हणून ओळखल्या जाणार् या मोरे राज्यकर्त्यांसाठी प्रसिद्ध होता. मराठा राज्यकर्त्याने अखेरीस मोरेंचा पराभव करून हा प्रदेश सतराव्या शतकात आपल्या वर्चस्वाखाली आणला. दक्षिण भारतातील आपल्या महान मोहिमेवर पुढे जाण्यापूर्वी शिवाजी येथे रामदास स्वामींना भेटायला आले.

इतिहासकारांमध्ये आणि विशेषत: रामदास स्वामींच्या अनुयायांमध्ये शिवथर घळ यांना विशेष महत्त्व आहे कारण त्यांनी 'दास बोध' नावाच्या त्यांच्या महान संग्रहाला जन्म देण्यात मोठी भूमिका बजावली होती. ऐतिहासिक नोंदींनुसार, शिवथर घळ अनेक वर्षे विस्मरणात गेले होते आणि १९३० मध्ये रामदास स्वामींचे कट्टर अनुयायी धुळ्याचे शंकर कृष्ण देव यांनी त्यांचा पुनर्शोध लावला होता. महाड-रायगड-शिवथर घळ हा संपूर्ण प्रदेशही शिवाजीच्या गडामुळे महत्त्वाचा आहे.

गुहेत किंवा 'घळ' गाठण्यासाठी आपल्याला १०० विचित्र पायऱ्या चढणे आवश्यक आहे. या जागेला आध्यात्मिक महत्त्व असल्यामुळे अनेक पाहुणे या ठिकाणाला वेढून टाकणाऱ्या दैवी आणि शांत वातावरणात मनन करण्यात वेळ घालवतात. गुहेच्या बाहेरचा धबधबा पाहण्यासारखा आहे. शिवाय पावसाळ्यात शिवथर घळला भेट देऊन निसर्ग फुललेला उत्तम अनुभवायला हवा.

१९५० साली स्थापन झालेल्या सुंदर मठ सेवा समिती आणि श्री समर्थ सेवा मंडळाने या जागेची उत्तम देखभाल केली आहे. धबधब्याखाली एक गुहा, रामदास स्वामींना समर्पित मंदिर, भोजनगृह आणि निवासाची सोय या परिसराचा समावेश आहे. दुपारी १२ ते १:३० या वेळेत येणाऱ्यांना 'मूगडाळ', 'खिचडी' आणि 'शिरा' यांचा समावेश असलेला 'प्रसाद' मोफत वाटण्यात येतो. निवासासाठी महाडमध्ये चांगली हॉटेल्स आणि रायगडमध्ये एमटीडीसी रिसॉर्टची चांगली संख्या मिळेल.

मुंबईपासून अंतर १९० कि.मी.