सिंहगड हा भारताच्या महाराष्ट्र राज्यातील पुणे जिल्ह्यातील एक किल्ला आहे. पुणे शहराच्या नैऋत्य दिशेला सह्याद्रीच्या भुलेश्वराच्या रांगेवर हा गड आहे. सिंहगड या किल्ल्याला पूर्वी कोंढाणा म्हणून ओळखले जायचे.

पुणे जिल्हा, महाराष्ट्र, भारत.

सिंहागडचा डोंगरी किल्ला वाहतुकी रस्त्याने जाता येतो. किल्ल्याला ईशान्य आणि आग्नेय दिशेला प्रत्येकी दोन दरवाजे आहेत. ईशान्य किंवा पूना गेट म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या एका भागात ओघळत्या दिशेने अनिश्चित उग्र उत्पादने आढळतात.  कल्याण किंवा कोकण गेट कमी त्रासदायक चढाईच्या शेवटी राहते जे तीन प्रवेशद्वारांनी संरक्षित केले आहे जे सर्व टिकून आहेत.  किल्ल्यावर तानाजी मालुसरे आणि राजाराम महाराजांच्या दोन समाधी आहेत, इथे लोकमान्य बालगंगाधर टिळकांचे स्मारक आणि एक मंदिर आहे.

या किल्ल्यावर १३४० मध्ये मुहम्मद बिन तुघलकने महाराष्ट्रात पहिल्यांदा आक्रमण केल्यासारखे अनेक पौराणिक प्रसंग साक्षीदार झाले आहेत ज्यात नाग नाईक नावाच्या स्थानिक सरदारांनी तुखलाकांविरूद्ध त्याच्या किल्ल्याच्या संरक्षणासाठी बराच काळ शौर्याने लढा दिला.

हा किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांनी (मराठा साम्राज्याचे संस्थापक) जिंकला होता. तथापि, कालांतराने, त्यांना १६५५ मध्ये पुरंदरच्या तहानुसार कोंढाणा मुघलांकडे शरणागती पत्करावी लागली. तरीही, छत्रपती शिवाजी महाराज आपला कोंढाण किल्ला परत मिळवण्याचा दृढनिश्चय करत होते आणि त्यांनी मुघलांशी लढाई सुरू केली. या लढाईत, तानाजी मालुसरे जे एक प्रमुख आणि विश्वासू सेनापती होते त्यांनी रात्रीच्या वेळी किल्ल्याच्या उंच उतारांवर चढून किल्ल्यावर हल्ला केला. मराठा साम्राज्याच्या शूर योद्ध्यांनी किल्ल्यावर हल्ला केला आणि किल्ला परत जिंकला या लढाईत तानाजींना वीरमरण आले आणि प्राणाचे बलीदान देऊन हा किल्ला जिंकल्यामुळे शिवाजी महाराजांनी "गड आला पण सिंह गेला" हे वाक्य उच्चारले. दंतकथा म्हणते की या घटनेनंतर छत्रपती शिवाजी महाराजांनी या किल्ल्याचे नाव 'सिंहगड' ठेवले. जरी ऐतिहासिकदृष्ट्या ते खरे नाही. मराठा आणि मुघल यांच्यात झालेली सिंहगडची लढाई अजूनही मराठा योद्धे आणि सुभेदार तानाजी मालुसरे यांच्या शौर्याचे वर्णन करणाऱ्या अनेक कथा आढळतात.

१८ व्या शतकाच्या सुरुवातीला पुणे परिसरात पेशव्यांच्या उदयापर्यंत मुघल मराठ्यांकडून पुन्हा हा किल्ला जिंकण्याचा प्रयत्न करत होते.१८८१ मध्ये मराठा राजवटीच्या समाप्तीपर्यंत आणि भारतात इंग्रजी राजवटीचा उदय होईपर्यंत सिंहगड मराठा साम्राज्याकडे राहिला.

हा किल्ला समुद्रसपाटीपासून सुमारे १३१२ मीटर उंचीवर आहे आणि सह्याद्रीच्या पूर्व शाखेवर पसरलेल्या भुलेश्वराच्या रांगेवर स्तिथ आहे. किल्ल्याला जास्त उतार बाजू आहेत. किल्ल्यावरआता वाहतुकीचे सहज जात येते.

या प्रदेशात वर्षभर उष्ण-अर्ध-शुष्क हवामान असते आणि सरासरी तापमान १९-३३ अंश सेल्सिअस असते

ह्या प्रदेशात एप्रिल आणि मे हे सर्वात उष्ण महिने आहेत जेव्हा तापमान ४२ अंश सेल्सिअस पर्यंत पोहोचते.

हिवाळ्यात इथले हवामान अत्यंत थंड असते आणि रात्री तापमान १० अंश सेल्सिअस इतके खाली जाऊ शकते, परंतु दिवस सरासरी तापमान सुमारे २६ अंश सेल्सिअस असते.

सिंहगड परिसरात वार्षिक पाऊसाची सुमारे ७६३ मिमी नोंद आहे.

सिंहगड किल्ल्यावर  जाण्यासाठी दोन मार्ग आहेत. एक म्हणजे ट्रेकिंग प्रेमी डोंगर चढून जाऊ शकतात ज्याच्यासाठी  १-२ तास लागतात आणि व्यक्तीच्या वेगानुसार १-२ तास गड उतरायला लागतात. दुसरा पर्याय म्हणजे स्वतःच्या वाहनाने गडाच्या माथ्यावर पोहचता येते , ज्यास फक्त २०-३० मिनिटे लागतात.

सिंहगडावर अनेक ठिकाणांना भेट देता येईल:

1. कल्याण दरवाजा; गडाच्या पश्चिमेस हा दरवाजा आहे. कोंढणपूरवरून पायथ्याच्या कल्याण गावातून वर आल्यास ह्या दरवाजातून आपला प्रवेश होतो

2. पुणे दरवाजा

3. तानाजी मालुसरे यांची समाधी : सुभेदार तानाजी स्मारक समितीच्या’ वतीने हे बांधण्यात आले आहे

4. हनुमान मंदिर

5. कडे लोट

6. लोकमान्य टिळकांचे स्मारक :

7. छत्रपती राजाराम महाराजांची ‘समाधी’. राजस्थानी पद्धतीची रंगीत देवळासारखी जी घुमटी दिसते तीच छत्रपती राजाराम महाराज यांची समाधी.

8. देवटाके : या टाक्याचा उपयोग पिण्याचे पाणी म्हणून होत असे व आजही होतो

सिंहगड जवळील अन्य पर्यटन आकर्षणे खालील प्रमाणे आहेत.

1. कृष्णाई वॉटर पार्क (९. १ किमी )

2. खडकवासला धरण (१६ किमी)

3. इस्कॉन मंदिर (२९ किमी)

पुणे शहर आणि सिंहगड मधील अंतर 37.7 KM आहे. पुण्याहून रस्त्याने सिंहगडावर जाण्यासाठी अंदाजे 1.5 तास लागतात.

सिंहगड जवळचे विमानतळ पुणे आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आहे.जे ४०. १ किमी अंतरावर आहे.

सिंहगडचे सर्वात जवळचे रेल्वे स्थानक पुणे रेल्वे स्थानक आहे (३१. ८ किमी), पुण्यापासून सिंहगड गाठण्यासाठी तुम्हाला रस्त्याने प्रवास करावा लागतो.

सिंहगड रस्त्याने प्रवेशयोग्य आहे आणि तुम्ही किल्ल्याच्या टोका पर्यंत गाडीने जाऊ शकता, खाजगी वाहने किंव्हा कॅब बुक करू देखील इथे पोचू शकता. किल्ल्याच्या पायथ्यापर्यंत पोहोचण्यासाठी बस सेवा उपलब्ध आहेत.

खाद्य वैशिष्ट्य म्हणजे गडावर पारंपारिक महाराष्ट्रीयन पाककृती उपलब्ध आहे. यात मुख्यतः पिठलं भाकरी, गरमा गरम कांडा भजी, बटाटा भजी, वडा पाव, झणझणीत मिरचीचा थेचा, वांग्याचे भरीत यांचा समावेश आहे.

किल्ल्यात राहण्याची सोय उपलब्ध नाही. किल्ल्यावर स्वच्छतेच्या मूलभूत सुविधा उपलब्ध आहेत. परंतु, किल्ल्याच्या भोवती छोटे छोटे घरगुती भोजनालये असल्याने तुम्हाला किल्ल्यावर खाण्यापिण्याची सोय उपलब्ध होते.

गडावर कोणतेही रुग्णालय किंवा पोलीस स्टेशन नाही.

सर्वात जवळचे पोलीस स्टेशन खेड शिवापूर पोलीस स्टेशन आहे जे किल्ल्यापासून १४. १ किमी

सर्वात जवळचे हॉस्पिटल संजीवनी हॉस्पिटल (२६. ८ KM) अंतरावर आहे.

MTDC चा सर्वात जवळचा रिसॉर्ट इथून २९. ७ किमी अनंतरवर पानशेत इथे आहे.

सिंहगडावर उन्हाळ्यात जाणे टाळले पाहिजे. कारण उन्हाळ्यात इथले तापमान अति उष्ण असते.

- किल्ल्याला भेट देण्याची उत्तम वेळ सकाळी ५:०० ते संध्याकाळी ६:०० पर्यंत आहे. किल्ल्याला उंच उतार असल्याने सूर्यास्तानंतर किल्ल्यावर उतरणे धोकादायक असू शकते.

- जर कोणी किल्ल्यावर ट्रेकिंग करण्याची योजना आखत असेल तर कोणतेही खेळ किंवा ट्रेकिंग शूज घालण्याचा सल्ला दिला जातो. तसेच पावसाळ्यात किल्ल्याला भेट देताना रेनकोट आणि एक अतिरिक्त जोडी सोबत ठेवणे योग्य आहे.

इंग्रजी, हिंदी आणि मराठी