महाराष्ट्राच्या ‘अष्टविनायक’ (8 गणेश) मंदिरांपैकी एक, थेऊरचे चिंतामणी मंदिर पुण्यापासून 25 किलोमीटर अंतरावर आहे आणि गणेशाच्या आठ आदरणीय मंदिरांपैकी एक मोठे आणि अधिक प्रसिद्ध आहे. तीन बाजूंनी मुळा नदीने वेढलेले, ते फक्त पुणे-सोलापूर राष्ट्रीय महामार्गाला लागून आहे.

या स्थानाशी जोडलेली आख्यायिका सांगते की प्राचीन काळी अभिजित नावाचा राजा होता जो त्याची पत्नी गुणवतीसह या प्रदेशावर राज्य करत होता. त्यांना मूल होत नसल्याने ते दोघेही चिंतेत होते. जंगलात जोरदार तपस्या करून त्यांना एका मुलाच्या रूपाने वरदान मिळाले ज्याचे नाव गण होते. तो बलवान होता पण गर्विष्ठ होता. एकदा तो कपिलमुनींच्या आश्रमात गेला तेथे त्याने चिंतामणी नावाचे रत्न पाहिले. त्याने तो दागिना मागितला पण त्याला नकार देण्यात आला आणि म्हणून त्याने ते जबरदस्तीने कपिलमुनींकडून घेतले. Ishiषींनी दुर्गा देवीला प्रार्थना केली आणि तिच्या आदेशानुसार त्याने विनायकला प्रार्थना केली, ज्याने ishiषीला आश्वासन दिले की त्याला चोरीचे दागिने परत मिळतील. विनायकने गणशी लढा दिला आणि त्याच्याकडून दागिने चिंतामणी परत मिळवले आणि ते ishiषींना परत केले. पण ishiषी नाखूष होते आणि त्यांनी विनायकला त्या ठिकाणी स्थायिक होण्यास सांगितले. विनायक सहमत झाले आणि चिंतामणीच्या नावाने कदंबच्या झाडाखाली जेथे या सर्व घटना घडल्या तेथे स्थायिक झाले. कदंब वृक्षाभोवती असलेली वस्ती कदंबपूर म्हणून ओळखली जात असे ज्याला आता थेऊर म्हटले जाते. इंद्र, ब्रह्मदेव, राजा नल यांच्याशी संबंधित अनेक दंतकथा आहेत ज्या या ठिकाणी जोडलेल्या आहेत.

हे मंदिर श्री मोरया गोसावी यांचे पुत्र श्री धरणीधर देव यांनी बांधले आहे. श्रीमंत माधवराव पेशवे यांनी सुमारे 100 वर्षांनंतर सभा मंडप बांधला. त्यानंतर पुढे हरिपंत फडके आणि काही गणेशभक्तांनी मंदिरामध्ये काही बदल केले. बाजीराव पेशव्याचा धाकटा भाऊ चिमाजी आप्पा यांनी त्याच्या विजयाचे स्मरण म्हणून वसईहून मिळालेली मोठी घंटा अर्पण केली. श्री मोरया गोसावी यांनी थेऊर येथे तपश्चर्या केली आणि असे म्हटले जाते की गणेश त्यांना वाघाच्या रूपात भेटले.

मंदिराचे उत्तर दरवाजा मंदिराच्या प्रमाणापेक्षा तुलनेने लहान आहे. चिंतामणी-गणेशाचे मध्य चिन्ह पूर्व दिशेला आहे. हॉलमध्ये काळ्या दगडाचा पाण्याचा झराही आहे. गणेशाला समर्पित मध्यवर्ती मंदिर व्यतिरिक्त, मंदिर परिसरात अनेक लहान मंदिरे आहेत, ज्यात महादेव मंदिर, विष्णू-लक्ष्मी मंदिर, हनुमान मंदिर इत्यादींचा समावेश आहे मंदिराच्या मागे पेशवे वाडा आहे. हे एकेकाळी माधवरावांचे निवासस्थान होते. इतर अष्टविनायक चिन्हांप्रमाणेच, गणेशाचे मध्यवर्ती चिन्ह स्वयं-प्रकट मानले जाते आणि म्हणूनच दागिने डोळे आणि सोंडेने भरलेले डोके वगळता क्वचितच कोणतीही वैशिष्ट्ये आहेत.

थेउर येथे भाद्रपद आणि माघ महिन्यात गणेशोत्सव केला जातो. यानिमित्त जत्रेचे आयोजन केले जाते. थेऊर येथे साजरा होणारा आणखी एक महत्त्वाचा उत्सव हिंदू दिनदर्शिकेनुसार कार्तिक वद्य 8 रोजी आहे जो श्रीमंत माधवराव पेशवे आणि त्यांची पत्नी रमाबाई साहेब यांची पुण्यतिथी आहे.

मुंबईपासून अंतर 168 किलोमीटर आहे