निसर्गाचे अस्सल सौदर्य, डोंगराच्या कुशीत थंड आराम आणि चकचकीत सरोवराचे कुमारी सौंदर्य अनुभवायचे असेल तर सातपुडा पर्वतरांगांच्या रांगांमध्ये वसलेल्या तोरणमाळला भेट द्यायला हवी. पावसाळ्यात हे ठिकाण अविस्मरणीयपणे विलोभनीय दिसते. खानदेशातील कडक उन्हाळ्यातही तोरणमाळ पर्यटकांना महाबळेश्वरची आठवण करून देतो. लोटस सरोवरातील निसर्गसौंदर्य आणि लोटस लेकमध्ये फुललेली अगणित कमळं पर्यटकांना एक 'वेगळ्या' जगात नक्कीच प्रवेश केल्याचा अनुभव देतात.

तोरणमाळला जाण्यासाठी धुलिया – दोंडाईचा – शहादा – धडगाव या मार्गाने जावे लागते. शहादापासून उत्तरेकडे थोडेसे अंतर गेल्यावर आपण सातपुडा पर्वतरांगांमध्ये प्रवेश करतो आणि आपल्या सभोवतालचे वातावरण वेगळेच अनुभवायला लागते.

तोरणमाळ हे सातपुड्याच्या तिसऱ्या आणि चौथ्या रांगेत वसलेले एक नैसर्गिक पर्यटन स्थळ आहे. समुद्रसपाटीपासून 1150 मीटर (3770 फूट) उंचीवर असलेले हे ठिकाण सुमारे 41 चौरस किमी पसरलेले आहे. दोन टेकड्यांमध्‍ये वसलेले हे ठिकाण एका मोठ्या बशीसारखे दिसते. येथील मुख्य आकर्षण यशवंत तलाव आहे जे सुमारे 27 मीटर खोल आहे आणि 1.5 किमी पसरलेले आहे. तलावाच्या शांत, पारदर्शक आणि मनमोहक परिसरामध्ये पर्यटकांना स्वतःला विसरावे लागते. पक्ष्यांचा खरा किलबिलाट अनुभवाला एक मधुर स्वर जोडतो.

असाच आणखी एक सरोवर, लोटस लेक यशवंत तलावाच्या उत्तरेला पहायला मिळणार आहे. त्याच्या नावाला अनुसरून, तलाव फुललेल्या कमळांनी भरलेला आहे ज्यामुळे देखावा संस्मरणीय बनतो. एक धबधबा जो कड्यावरून खाली घसरत जवळच्या दरीत येतो तो चित्र पूर्ण करतो. ज्याला सीताखाई म्हणतात, ती पावसाळ्यात पूर्ण भव्यतेने वाहते.

आजूबाजूच्या परिसरातील प्राचीन मंदिरे या प्रदेशाचे आकर्षण वाढवतात. येथे तोरणा देवीचे एक प्राचीन मंदिर आहे ज्याच्या नावावरून या जागेला तोरणमाळ हे नाव पडले, असे ते म्हणतात. शिवाय, डोंगर उतारावर असलेले नागार्जुन मंदिर हे स्थापत्यशास्त्राच्या दृष्टीने अतिशय शिल्पाकृती आहे. हे मंदिर एका टेकडीत खडक कापले गेले आहे आणि खडकांमधून सतत वाहणारा पाण्याचा प्रवाह हे मंदिर अद्वितीय बनवते. त्यामुळे येणारे पर्यटक प्रथम नागार्जुन मंदिराला भेट देतात आणि नंतर इतर ठिकाणी त्यांच्या सहलीला निघतात.

या पवित्र मंदिरांव्यतिरिक्त, येथे गोरखनाथाचे एक प्राचीन मंदिर आहे, जेथे प्रत्येक महाशिवरात्रीला वार्षिक जत्रा भरते. संपूर्ण महाराष्ट्र, गुजरात आणि मध्य प्रदेशातील भाविक यानिमित्त येथे जमतात. या मेळ्यांमुळे पर्यटकांना आदिवासी जीन्सा लोकांच्या संस्कृतीच्या विविध पैलूंची ओळख होते. मच्छिंद्रनाथाची गुहा हे या ठिकाणचे लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आहे.

तोरणमाळ येथील विविध 'पॉइंट्स' आणि स्पॉट्स पर्यटकांच्या आनंदात भर घालतात. सनसेट आणि खडकी पॉईंटवर पर्यटकांची जास्त गर्दी होताना दिसत आहे. तोरणमाळ येथील निसर्गरम्य, स्वच्छ आणि हिरवळीच्या वातावरणात ते स्वतःला हरवून बसतात.

मुंबईपासून अंतर : ४६० किमी.